Cac bai tiểu luận về Phật giao của Trần Trọng Kim

Nho giáo, Äạo giáo và Phật giáo là ba cái nguồn gốc văn hóa của dân tá»™c Việt nam ta từ xÆ°a. Nho giáo dạy ta biết cách xá»­ ká»· tiếp vật, khiến ta biết Ä‘Æ°á»ng ăn ở cho phải đạo làm ngÆ°á»i. Äạo giáo lấy đạo làm chủ tể cả vÅ© trụ và dạy ta nên lấy thanh tÄ©nh vô vi nÆ¡i yên lặng. Phật giáo dạy ta biết cuá»™c Ä‘á»i là khổ não, Ä‘Æ°a ta Ä‘i vào con Ä‘Æ°á»ng giải thoát, ra ngoài cuá»™c ảo hóa Ä‘iên đảo mà vào chá»— Niết-bàn yên vui.
Ba há»c thuyết ấy thành ra ba tôn giáo, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng gá»i là Tam giáo, Ä‘á»u có ảnh hưởng rất sâu vá» Ä‘Æ°á»ng tin tưởng và sá»± hành vi trong cuá»™c sinh hoạt của ta ngày xÆ°a. Äến nay cuá»™c Ä‘á»i thay đổi, ngÆ°á»i ta theo khuynh hÆ°á»›ng vật chất, coi rẻ những Ä‘iá»u đạo lý nhân nghÄ©a. Äó cÅ©ng là sá»± dá»i đổi biến hóa trong cuá»™c Ä‘á»i.
Äá»i là biến hóa không có gì là thÆ°á»ng định. Má»—i má»™t cuá»™c biến hóa lại giống má»™t mắt xích trong cái dây xích, rồi cái ná» tiếp giáp cái kia, thành cái dây dài không biết đâu là cùng tận. Sá»± biến hóa tuần hoàn ấy, kể thá»±c ra không có gì là chuẩn đích nhất định, chẳng qua là nó theo thá»i mà luân chuyển. Cái trÆ°á»›c ta cho là tốt, thì bây giá» ta cho là xấu; cái bây giá» ta cho là hay, sau này ngÆ°á»i ta lại cho là dở. Dở dở, hay hay vô thÆ°á»ng vô định, thành ra nhÆ° cái trò quỉ thuật làm cho ngÆ°á»i ta mê hoặc.
Các bậc thánh hiá»n Ä‘á»i trÆ°á»›c, biết rõ những Ä‘iá»u ấy, muốn tìm ra má»™t con Ä‘Æ°á»ng mà Ä‘i trong đám tối tăm má» mịt, nên má»›i lập ra há»c thuyết ná», tôn giáo kia để Ä‘Æ°a ngÆ°á»i ta Ä‘i cho khá»i mắc phải chông gai nguy hiểm. Nho giáo, Äạo giáo và Phật giáo Ä‘á»u có má»™t quan niệm nhÆ° thế cả. Song má»—i má»™t há»c thuyết có má»™t tôn chỉ và má»™t phÆ°Æ¡ng pháp riêng để há»c đạo tu thân, cho nên cách luận lý, cách lập giáo và sá»± hành đạo có nhiá»u chá»— khác nhau.